Klejnoty Oriona

Powoli zbliża się wiosna, kończy się zatem okres widoczności Oriona, najbardziej charakterystycznego , najpiękniejszego  i najciekawszego gwiazdozbioru  zimowego nieba. Zawiera on  wiele interesujących i jasnych gwiazd, gromad i układów wielokrotnych oraz obszarów z materią międzygwiazdową, a także młode masywne gwiazd, które tworzą regiony gwiazdotwórcze.  Gwiazdozbiór Oriona zawiera około 120 gwiazd widocznych nieuzbrojonym okiem.  Najjaśniejszą gwiazdą jest Rigel (β Orionis, jasność 0,18m), druga co do jasności to czerwony nadolbrzym  Betelgeza (α Orionis, jasność zmienna od 0,4m do 1,3m), trzecią jest Bellatrix (γ Orionis, jasność 1,64m). Najbardziej znaną gwiazdą Oriona jest Betelgeza z racji tego, że w każdej chwili może zakończyć żywot jako supernowa. Może to wydarzyć się jutro lub za milion lat. Najciekawsze są jednak  obiekty ukryte przed naszym wzrokiem ze względu na olbrzymie odległości, a które możemy obserwować za pomocą  choćby amatorskich teleskopów.

Wielka Mgławica w Orionie jest prawdopodobnie najsłynniejszą i najczęściej fotografowaną ze wszystkich astronomicznych mgławic.  Świecący gaz otacza tutaj gorące, młode gwiazdy na obrzeżach
wielkiego, międzygwiezdnego obłoku molekularnego. Na zdjęciach dobrze widoczne są kosmyki oraz warstwy pyłu i gazu, uwypuklone przez emisję tlenu oraz wodoru.  Obok jasnej, otwartej gromady gwiazd, znanej jako Trapez, Mgławica Oriona zawiera wiele gwiezdnych żłóbków, które składają się z dużej ilości gazu, gorących i młodych gwiazd, dysków protoplanetarnych oraz gwiazdowych dżetów, wystrzeliwujących materię z wielkimi prędkościami.

M42 jest gigantycznym rejonem gwiazdotwórczym. Do tej pory w mgławicy odkryto około 700 gwiazd na różnych etapach procesu formowania. Jednym z największych odkryć, które zawdzięczamy teleskopowi Hubble’a było zaobserwowanie proplydów czyli dysków protoplanetarnych wokół gwiazd mgławicy. Do tej pory odkryto ich ponad 150. Uważa się, że są to systemy planetarne w najwcześniejszych fazach procesu formowania się planet. Znana również jako M42, Mgławica Oriona rozciąga się na około 40 lat świetlnych we wszystkich kierunkach i znajduje się w tym samym spiralnym ramieniu naszej Galaktyki co Słońce, które dzieli dystans około 1350 lat świetlnych.

Wielka Mgławica w Orionie może być dostrzeżona gołym okiem poniżej  łatwo rozpoznawalnego pasa trzech gwiazd, zwanych Pasem Oriona. Alnitak, Alnilam i Mintaka to jasne, niebieskawe gwiazdy rozmieszczone od wschodu do zachodu (od lewej do prawej), po przekątnej tego cudownego gwiazdozbioru. Znane również jako Pas Oriona,  te trzy niebieskie nadolbrzymy są gorętsze i znacznie masywniejsze od naszego Słońca. Znajdują się w odległości około 800 do 1500 lat świetlnych  od Słońca i powstały w międzygwiezdnych obłokach Oriona. Same obłoki gazu i pyłu unoszące się w tym obszarze mają intrygujące i zaskakująco znajome kształty.

Są nimi na przykład ciemna Mgławica Koński Łeb oraz Mgławica Płomień w pobliżu gwiazdy Alnitak. Jedna z najłatwiej rozpoznawalnych mgławic na niebie, Mgławica Koński Łeb  (IC 434) jest w istocie olbrzymią chmurą ciemnego pyłu międzygwiazdowego. Światło potrzebuje około 1500 lat by dotrzeć do nas z Mgławicy Koński Łeb. W ciągu następnych kilku milionów lat Mgławica Koński Łeb z wolna zmieni swój kształt, aż ostatecznie zniszczy ją wysokoenergetyczne promieniowanie gwiazd.

IC 434 oraz inne mgławice Oriona stanowią część wielkiego, ciemnego obłoku molekularnego znanego jako Barnard 33. Źródłem jego czerwonej poświaty jest wodór  zjonizowany przez pobliską, jasną gwiazdę Sigma Orionis. Na fotografiach z dłuższą ekspozycją widoczna jest mgławica emisyjna Pętla Barnarda SH 2-276. Obserwowana z Ziemi Pętla obejmuje znaczną część gwiazdozbioru Oriona. Rzeczywiste rozmiary Pętli wynoszą około 300 lat świetlnych. Prawdopodobnie  jest pozostałością po wybuchu supernowej, który miał miejsce przed dwoma milionami lat. Międzygwiazdowe obłoki pyłowe oraz świecące mgławice to nieodłączny element niezwykle urodzajnej w rejony gwiazdotwórcze konstelacji  Oriona.

Jedną z najjaśniejszych takich mgławic jest M 78, leżąca w obszarach  na północ od pasa Oriona. Ta znajdująca się w odległości około 1500 lat świetlnych niebieskawa mgławica refleksyjna ma rozmiary około 5 lat świetlnych. Swą barwę zawdzięcza pyłowi, który  odbija niebieskie światło gorących, młodych
gwiazd. Zaraz na lewo od M 78 widoczna jest mgławica refleksyjna NGC 2071.

Gwiazdozbiór Oriona to niewyczerpalne źródło ciekawych fotograficznych kadrów, od bardzo szczegółowych fotografii mgławic po piękne astro-pejzaże w ujęciu szerokokątnych obiektywów.

tekst: Marek Nikodem